Stilte is van niemand en voor iedereen

De twee minuten stilte op de Dodenherdenking begin mei zijn 'heilig' voor de Nederlanders. Maar actievoerders dreigden met veel lawaai, om aandacht te vragen voor de slachtoffers van de Nederlandse kolonisatie.

Laten we een stille revolutie ontketenen

Ma cure de silence van de Franse Kankyo Tannier is net vertaald in het Nederlands met als titel De kracht van de stilte. – Kristien Bonneure had een gesprek met haar.

‘Mijn leven? Ik loop, ik eet, ik slaap, ik kijk naar de lucht, ik adem, ik aai mijn katten, ik mediteer, ik zing…’ Het antwoord typeert Kankyo Tannier, een zonnige verschijning met heldere blik, een klaterende lach, kaalgeschoren hoofd en lange pij. Ze is zenboeddhistische non, zangtherapeute, paardenverzorgster. Ze studeerde af in de rechten, werkte als journaliste en na enkele bezoeken aan zenkloosters streek ze uiteindelijk neer in de Elzas, in het klooster Ryumonji bij meester Olivier Reigen Wang-Genh, waar ze 16 jaar verbleef. Nu woont ze in een ‘cabane’ in het bos, vlakbij het klooster. Daar heeft ze tijd om zich aan het schrijven te wijden.

Tannier noemt zichzelf een ‘non 2.0’ want ze deelt haar ideeën via sociale media. www.dailyzen.fr vat goed samen waar ze mee bezig is: een dagelijkse ervaring delen, geworteld in huiselijkheid, maar met de blik op verte. Haar eerste boek De kracht van de stilte is een diepzinnig maar tegelijk lichtvoetig boek, met Franse schwung, humor en zelfrelativering geschreven. Veel inzichten en suggesties zijn ook al elders geopperd, maar Kankyo Tannier pakt het verfrissend aan.

Genezen doe je toch in alle rust?

Wat is een ziekenhuis toch een nerveus zoemende bijenkorf. Ik heb er helaas wel wat ervaring mee, en het valt me telkens op hoe schaars de rust er is, terwijl een mens toch net beter wordt van peis en vree en niet van een bad van lawaai en drukte?

Stilte moet vrijwillig zijn

Lente in Brussel. De afgesneden adem van de stilgevallen stad, de tot staan gebrachte metro, de gebroken levens, de zwijgende militairen, de lockdown. Bijna twee weken geen vliegtuigen in mijn stukje zwerk. Ik wil niet oneerbiedig zijn, maar dat laatste gaf veel rust…

Tegelijk: de minuten stilte op pleinen, in parlementen, bedrijven en stadions. Gedeelde tijd en ruimte voor bezinning. De Schweigeminute als een seculier gebed. Stil hoeft het daarvoor niet te zijn. Hetzelfde effect hadden die hoopgevende Ode an die Freude op het Beursplein en het indroevige Adagio for Strings van Samuel Barber. En toch had ik bij al die bloemen en lichtjes de gedachte: hoeveel keer is dit nog nodig? Of is het altijd nodig?

Tijd en geld voor stilte

“Een vrij mens is baas over de tijd. Wie de ruimte beheerst is machtig, meer niet”, schreef Sylvain Tesson – over zichzelf – tijdens zijn zes maanden durende hermitage aan het Baikalmeer. De meesten van ons zijn al blij met af en toe een weekend weg uit de gouden kooi. In een vorige column op deze website van Matthijs Schouten lees ik: “Ons tempo van leven en de werkdruk zijn zo hoog geworden dat er in het geheel geen ruimte meer is voor stille aandacht.” Niet alleen de werkdruk brengt het water tot aan de lippen, maar ook het tempo van leven. Die twee hangen samen.

De stille tussentijd

Het Kunstenfestival Watou brengt deze zomer kunst en poëzie ‘In de luwte van de tussentijd’. Het Fotofestival ‘80 days of summer’ in Gent stelt werk voor van de Deense fotograaf Niclas Jessen, met als titel ‘Pause’. Op zijn website zie ik mensen die even niets doen, enkel zijn. Gevat in een moment dat geen duur kent; het kan lang of kort zijn. Ogen op oneindig, handen werkloos. Ik hou van handen die stil liggen of hangen. Ze vertellen wat ze daarvoor hebben gedaan. Die frêle vingers of gelooide palmen waren misschien peultjes aan het plukken, een aanrecht aan het schuren, of een kattenrug aan het strelen.

30 dagen zwijgen

In april elke dag vijf minuten stil zitten, staan of liggen is een goed idee. Nog beter is om er over te zwijgen.

Na de 40 dagen zonder vlees kun je het nu 30 dagen zonder auto proberen, of 30 dagen de stilte opzoeken, of 30 dagen het groen intrekken. Het is een driedubbele campagne van de Vlaamse overheid. Die de zondervlees-vasten overlapt. Vijf dagen lang, tot Pasen, kan het dus gebeuren dat je na een slingerende busrit ergens in het groen in stilte over een bordje tofoe gebogen zit. Innige deelneming.

Stilte als toegang tot de nieuwe fysica?

Onze ratio en onze emoties doen de wereld vastlopen. Redding en een nieuwe toekomst lijken alleen mogelijk door onszelf te overstijgen. Misschien is het dat wat ons onbewust naar stilte doet verlangen. Kunnen stiltegebieden toegang bieden tot een hogere werkelijkheid?
Onze werkelijkheid zoals we haar dagelijks beleven is zeer beperkt. Er is oneindig meer mogelijk. De quantumfysica bevestigt wetenschappelijk wat mystici en kunstenaars al veel vroeger ervaren hebben: er is een ruimere werkelijkheid. De toegang ertoe is voortaan niet meer voorbehouden aan mystici.

De droomgaard: een stilte plek als toevlucht

Burn-out is geen ziekte, maar door het te medicaliseren en allerlei professionele hulpverleners in te schakelen wordt het dit wel. Burn-out wordt dus te dikwijls ‘gemedicaliseerd’. Aanpak op individuele basis, méér lijkt er niet aan de hand! Ondertussen weten we dat er een wél een maatschappelijk probleem groeiende is: een globale burn-out, une maladie du civilisation. Ruim 70% van de klachten in een huisartsenpraktijk hebben met allerlei vormen van ‘vermoeidheid’ te maken. Naast direct aantoonbare redenen zoals virale infecties, zijn er heel dikwijls aan werk- én levensstress gerelateerde oorzaken.
Het lijkt voor vele mensen moeilijker en moeilijker om met die snelboot die werk en leven opleggen, mee te kunnen. Velen vallen uit de boot, sommigen springen er uit. En de reddingsboten zijn al overvol. En hoe houden de ‘redders’, de hulpverleners het dan vol?

Over het opzoeken van stilte

boek Joost CallensDansen is bewegen. We bewegen allemaal. Heel de wereld beweegt, en dat is maar goed ook. Bewegen doet ons vooruitgaan. Maar het dansen en bewegen gaat alsmaar sneller, met steeds meer mensen en steeds meer lawaai: gonzende activiteit. Overal is er ruis. Overal is de ratrace gaande. Alles wordt op elkaar gedrukt. Drukte dus. En dus ook druk. Het lijkt ook of er altijd tijd te kort is. Heb je soms ook die indruk?
Stilte is een heel schaars goed geworden. Waar is het nog stil? Alles wordt van een soundtrack voorzien. Is stilte dan gevaarlijk? Vaak heb ik zelfs de indruk dat mensen niet meer met stilte om kunnen gaan. Waarom hunkert men zo naar vol? Waarom elk gaatje inkleuren? Mag het niet leeg? Is stilte dan zo ongemakkelijk? En als ze ongemakkelijk is, is dat dan geen teken dat er iets niet in evenwicht is? Als ik naar mijn eigen proces kijk, was stilte voor mij vroeger eerder iets ongemakkelijks. Ik huiverde ervoor om alleen te zijn. Juist door te oefenen in stilte, heb ik die voor mezelf leren accepteren en zelfs waarderen.

Kristien BonneureKristien Bonneure is VRT-journaliste. Ze werkte voor het radionieuws als presentator en buitenlandreporter, voor de cultuurwebsite Cobra en nu voor het Radio 1 - duidingsmagazine Bonus. De voorbije jaren zocht Kristien Bonneure zelf stilte-ervaringen op en sprak ze met vele stilte-experts. Dit resulteerde in het boek ‘Stil leven. Een stem voor rust en ruimte in drukke tijden’ (Lannoo, 2014). 


 

Jan BossuytJan Bossuyt (1939), van opleiding burgerlijk ingenieur scheikunde en MBA Vlerick, was 40 jaar lang algemeen directeur van het familiebedrijf Boss Paints uit Waregem. Na het einde van zijn actieve loopbaan wijdt hij zich intens aan bewustwording en persoonlijke groei, en wil hij zijn kennis en ervaring delen met het bedrijfsleven en met iedereen die zoekt naar innerlijke verdieping. Jan Bossuyt is tevens auteur van diverse artikels en publiceerde twee boeken: 'De magie na overgave' en 'De haalbare utopie'.


 

Eric Boydens2Eric Boydens is arts, coach en mede-initiatiefnemer van Doctors4Doctors, een aanspreekpunt voor artsen in nood, een organisatie waar artsen zorg opnemen voor elkaar. Hij begeleidt al vele jaren patiënten met burn-out.

 


 

Joost Callens kleinJoost Callens is CEO en samen met zijn zus eigenaar van Durabrik Group, een bouwonderneming met 50 jaar ervaring. Hij is tevens voorzitter van de Federatie Woningbouwers binnen de Confederatie Bouw en lid van verschillende raden van bestuur. De jongste jaren treedt Joost Callens steeds meer naar voor als exponent van een nieuw soort leiderschap. Hij is ervan overtuigd dat leidinggevenden niet alleen het recht hebben, maar ook de plicht om in de spiegel te kijken, en om niet bang te zijn om voor hun kwetsbaarheid of onzekerheid uit te komen. In zijn boek De kwetsbare leider, bouwstenen voor persoonlijke ontwikkeling en leiderschap (LannooCampus, 2015) doet hij het relaas van zijn zoektocht naar authentiek leiderschap. Aanleiding voor zijn getuigenis is een Noordpoolexpeditie die hem confronteerde met de fragiliteit van de mens. Die kwetsbaarheid durven erkennen is tegelijk een bron van kracht, creativiteit, daadkracht en energie die tot successen kan leiden. Joost Callens is een sterk pleitbezorger van de waarde van stilte, rust en ruimte in het leven van alledag, zowel in de privésfeer als op het werk. Lees bijvoorbeeld deze vrije tribune naar aanleiding van de Dag van de stilte (De Tijd, 26 oktober 2016). In 2016 stond hij mee aan de wieg van het sociaal experiment silence for peace dat stilte als ontbrekende stem binnenbrengt in het maatschappelijke debat.


 

Joris Capenberghs2Joris Capenberghs is cultuurhistoricus en antropoloog. Hij beweegt zich - als wandelaar, publicist, vertaler en curator - op het snijvlak van landschappen, erfgoed, artistieke expressie en natuurbeleving. Hij is o.a. docent bij Amarant, Vormingplus en Davidsfonds Academie. In 2018 vertaalde hij voor Waerbeke het boek Ode aan het wandelen van de Franse antropoloog David Le Breton. 


 

Marc ColpaertMarc Colpaert is van opleiding germanist en cultuurfilosoof. Hij schreef lange tijd voor het tijdschrift Wereldwijd, met de focus op Azië, en is medeoprichter van de voortgezette opleiding rond interculturaliteit, CIMIC, in de hogeschool Thomas More, Mechelen. Auteur van het boek ‘Tot waar de beide zeeën samenkomen. Verbeelding, een sleutel tot intercultureel opvoeden.’ Hij zocht aansluiting bij de kunstwereld en creëerde met cineasten een artistieke dialoog tussen Goethe en Hafez in ‘Diwans.org’. Momenteel is hij bestuurder van Waerbeke vzw.


 

Els Janssens 10Els Janssens studeerde woordkunst (Lemmensinstituut), literatuurwetenschappen (Open Universiteit) en niet-westerse wijsbegeerte (Universiteit Gent). Ze is als docente verbonden aan LUCA Drama en aan de KSO-opleiding Woordkunst-Drama van het Lemmensinstituut. Ze is als bestuurslid en docente comparatieve filosofie verbonden aan de School voor Comparatieve Filosofie Antwerpen waar ze het werk van wijlen prof. em. Ulrich Libbrecht verder zet. Zij is tevens voorzitter van het Libbrechtgenootschap. Els legt zich toe op tekstanalyse in functie van een artistieke verwerking. Daarnaast specialiseert zij zich in de comparatieve filosofie van Ulrich Libbrecht. Zijn denkmodel biedt inzicht in de veelheid van wereldbeelden die zich in uiteenlopende culturen en disciplines hebben ontwikkeld. Els ziet zowel in kunst als in comparatieve filosofie de mogelijkheid om ons westers denkparadigma te doorbreken en andere dimensies te ontwikkelen.


 

Eric LancksweerdtEric Lancksweerdt is hoofddocent Universiteit Hasselt en praktijkassistent Universiteit Antwerpen. Voorheen was hij jarenlang actief als eerste auditeur-afdelingshoofd bij de Raad van State. www.ontwikkelingsgerichtrecht.be


 

Foto Ton LemaireTon Lemaire is een Nederlandse cultureel antropoloog en cultuurfilosoof. Hij wordt veelal gezien als een radicaal groen denker. Zijn bekendste werken zijn De tederheid, Filosofie van het landschap en Over de waarde van culturen. Hij is vooral geïnspireerd door Jean-Jacques Rousseau, Albert Camus en Claude Lévi-Strauss.


 

Edel MaexEdel Maex is psychiater en een van de grondleggers van Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) in de Lage Landen. Hij begeleidt meditatiesessies, houdt lezingen en schreef tal van boeken over dit thema. Al meerdere jaren leidt hij een eigen zengroep in Antwerpen.


 

Jan Mertens werkt voor de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling en is o.m. ook actief in de denktank Oikos.

Foto Jan Mertens


 

Katharina Mullen zet zich in voor vitaliteit van mensen van alle leeftijden, in het bijzonder in de context van hun werk. Zij schrijft over bronnen van energie, zoals mindfulness, beweging, rust, dialoog, verbondenheid, vreugde en leiderschap. Zij combineert verschillende disciplines tot een holistische aanpak en gaat samenwerkingen aan met collega’s die het palet van perspectieven vergroten. Zij stelt haar kennis en inzichten ter beschikking in de vorm van trainingen, mentorschap, personal coach en organisatieadviseur. Zij richt zich op het ontwikkelen van vitaliserend leiderschap en op het voorkomen van burn-out, bore-out en drop-out. Als stichter en voorzitter van vzw ALIVE-dialogue brengt zij leidinggevenden bijeen om te dialogeren volgens de inzichten van David Bohm. Zij is mede-stichter van vzw MOMENT, de Belgische vereniging voor mindfulness-trainers, -onderzoekers en -practitioners.
Meer info: www.bevital.eu

Foto Katharina Mullen


 

Tim ParksDe gerenommeerde Britse schrijver, vertaler en academicus Tim Parks brak internationaal door met de roman Europa, genomineerd voor de Booker Prize. In zijn recente werk focust hij op stilte en meditatie, ziekte en gezondheid. Zijn roman De dienares vormt een tweeluik met het non-fictieboek Leer ons stil te zitten. Dat laatste is een persoonlijk, eerlijk verslag van Parks' eigen strijd met een chronische ziekte die hem, scepticus, naar meditatie leidt. In de roman worstelt een jonge helpster in een Vipassana-meditatiecentrum met twee tegengestelde levenswijzen; de oosterse zen-houding botst met haar westerse overtuiging dat het individu centraal stelt. Naar aanleiding van de Waerbeke Conferentie 2012 haalde Waerbeke (i.s.m. Passa Porta)  Tim Parks naar Brussel (Flagey). Voor een impressie van deze ontmoeting klik hier.


 

VirginiePlatteauVirginie Platteau studeerde Nederlandse en Engelse taal- en letterkunde in Leuven en Oxford en journalistiek in Louvain-la-Neuve. Ze gaf jarenlang les in Brussel. Ze is freelance cultuurjournaliste (o.a. bij Rekto:Verso, Kunsttijdschrift Vlaanderen, Poëziekrant en Deus ex Machina) en al jaren gefascineerd door de kracht van stilte, bij uitstek als voorwaarde voor het creatieve proces. Voor Avansa, Universiteit Derde Leeftijd, Davidsfonds en alle andere geïnteresseerde partners of organisaties geeft ze lezingen. Naar believen kunnen de accenten meer gelegd worden op kunst, op natuur, op het contemplatieve of het spirituele vanuit cultureel oogpunt. Virginie Platteau maakt deel uit van het bestuur van Waerbeke vzw.


 

Matthijs SchoutenMatthijs Schouten is bioloog, ecoloog en filosoof, in dienst van Staatsbosbeheer (NL) en buitengewoon hoogleraar ecologie en filosofie van het natuurherstel aan de Universiteit Wageningen.


 

Benoît StandaertBenoît Standaert is benedictijn in de Sint-Andriesabdij in Zevenkerken-Brugge. Hij studeerde in Rome, Jeruzalem en Nijmegen, waar hij in 1978 promoveerde op het Marcusevangelie. In binnen- en buitenland is hij betrokken bij vormings- en opleidingswerk. Hij schreef een groot aantal boeken onder andere over de psalmen, ('Leven met de psalmen'), over 'Spiritualiteit als levenskunst', en over het wezenlijke van het christendom. Zijn boek 'De Jezusruimte' werd een spraakmakend boek dat ondertussen in verschillende talen verscheen. Hij maakte ook kennis met het zenboeddhisme en verbleef in verschillende zenkloosters in Japan.


 

Wouter TorfsWouter Torfs is sinds 1992 CEO van Schoenen Torfs. Voordien werkte hij als advocaat aan de balie van Antwerpen. Schoenen Torfs werd al zes keer uitgeroepen tot ‘Beste Werkgever van België’. Torfs staat voor inspirerend leiderschap en maakte van zijn bedrijf een ‘Great Place to Work’: een plek waar niet enkel de cijfers regeren, maar waar de beleving centraal staat; waar collega's zich verbonden en gewaardeerd voelen om wie ze zijn en niet alleen om wat ze kunnen of kennen; waar winst en persoonlijk geluk samengaan; waar je werkt met hart en ziel. De voorbije vijf jaar verdubbelde het bedrijf zijn omzet. Die resultaten zijn echter niet alleen het gevolg van aandacht voor winst en groei, geluk van werknemers staat minstens zo centraal. Nieuw leiderschap is dan ook voortdurend op zoek naar een gezonde balans tussen winst en persoonlijke ontplooiing.


 

hansvancrombruggeHans Van Crombrugge is doctor in de pedagogische wetenschappen. Hij is hoofdlector in de opleiding Gezinswetenschappen voor de pedagogische vakken (Odisee, Brussel). In zijn onderzoek en publicaties heeft hij veel aandacht voor de rol van levensbeschouwing en religie op gezinsrelaties.


 

KoenVansynghelKoen Van Syngel is docent architectuurkritiek aan de KU Leuven. Hij schrijft ook een tweewekelijkse column over architectuur voor De Standaard.


 

Dick VerstegenDick Verstegen is personal coach, zenleraar en auteur. Van 1961 tot 2001 was hij journalist bij verschillende dagbladen en vervulde hij ook in diverse hoedanigheden de functie van hoofdredacteur bij de VNU-Dagbladengroep (nadien Wegener, thans Mecom). Zie zijn website.


 

Danny WildemeerschDanny Wildemeersch is emeritus hoogleraar in de pedagogische wetenschappen en verbonden aan het Laboratorium voor Educatie en Samenleving van de KU Leuven. Hij is voorzitter van de vzw Leren Ondernemen, een Leuvense organisatie voor armoede-bestrijding, en tevens lid van de Algemene Vergadering van Waerbeke vzw. Hij was jarenlang betrokken bij diverse vormen van onderzoek en praktijk inzake emancipatie, democratie, duurzaamheid en sociale rechtvaardigheid. Hij doceerde volwassenenvorming, sociale, interculturele en comparatieve pedagogiek in Leuven en Nijmegen. Hij is visiting professor 'non formal education' aan de Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand.