Waerbeke is een verhalenverteller. Als sociaal-culturele beweging vertelt ze uiteenlopende verhalen over de betekenis van stilte, rust en ruimte. Ze zoekt naar samenhang tussen al die verhalen en probeert op die manier de samenleving te inspireren met combinaties van bestaande en nieuwe betekenissen. Volgens de cultuursocioloog Rudi Laermans (1) komt cultuur neer op het geven van betekenis aan de wereld, maar ook op het krijgen van betekenissen. We geven en ontvangen zowel als individu in afzondering (in ons hoofd), als in de omgang met anderen. ‘We interpreteren de wereld al denkend en al communicerend, privé en publiek’ (2). De realiteit die we interpreteren is beweeglijk. Cultureel handelen of culturele praktijken houden in dat we onze betekenissen regelmatig een nieuwe invulling geven. Dit doen we met elkaar. Daarom is cultuur een groeps- of gemeenschapsgebeuren. We communiceren met elkaar over tekens en betekenissen. Taal is een belangrijk cultuurmedium. Maar er zijn ook vele andere media van betekenisgeving en –overdracht. We communiceren ook met gebaren, gebouwen, kleren, klanken, beelden, lijnen, kleuren, geuren en smaken. Het interpreteren van de wereld gaat dan ook gepaard met emoties zoals verlangen, vreugde, angst, hoop, onverschilligheid en vijandigheid. Daarom is het interpreteren ook een zintuiglijke aangelegenheid. Voelen, zien, ruiken en proeven spelen een belangrijke rol bij het ervaren en interpreteren van de wereld. De Franse filosoof Jacques Rancière beklemtoont hoe belangrijk ‘de orde van het waarneembare’ (l’ordre du sensible) (3) is voor de manier waarop we leven, waarop onze overtuigingen tot stand komen en eventueel veranderen. Voor deze auteur is emancipatie altijd het doorbreken van de vanzelfsprekendheid van de bestaande zintuiglijke orde en het creëren nieuwe betekenissen, los van de bestaande orde.

Stiltezoekers zijn een bijzonder soort mensen, zo denken we dikwijls. Mensen die begaan zijn met spiritualiteit, mindfulness, of meditatie. Mensen die worstelen met burn-out, voor wie stilte een vorm van therapie is. Of nog, mensen die vooral de stilte en de rust van de natuur naar waarde schatten. Kortom, het gaat dikwijls om meerwaardezoekers. Mensen met een hogere opleiding, die ruimte in hun leven kunnen maken om concrete, materiële besognes te overstijgen. Wellicht is daar een grond van waarheid in. Maar, wellicht zijn dat ook clichés. Daaraan dacht ik toen ik het verhaal las van een initiatief dat nu meer dan tien jaar geleden werd afgerond in een ‘banlieue’ in de buurt van Parijs. Dat verhaal bevestigde me nogmaals, dat ook bewoners van de dikwijls vermaledijde buurten op zoek zijn naar een kier in het rumoer van de stad. Deze kier is dan een plek om tot rust te komen tegen de achtergrond van de conflicten, de verwensingen en de spanningen die hun dagelijks leven tekenen.

In mijn vorige Waerbeke column ‘Over “de commons” van stilte, rust en ruimte, schreef ik over stilte als publieke kwestie. Onlangs bracht ik deze ideeën ook ter sprake op een symposium aan de universiteit van Gent,  in het kader van het internationaal onderzoeksnetwerk ‘Public Pedagogy and Sustainability Challenges’. Dit netwerk wil gedurende de komende vijf jaar de publieke rol van educatie bestuderen in het licht van duurzaamheidskwesties. Mijn bijdrage aan het symposium had als titel ‘Silence a Matter of Public Concern: Reconsidering Critical Environmental and Sustainability Education’[i]. Ik presenteerde er onder meer het concept van ‘de commons’, als symbool van het verzet tegen de privatisering van collectieve natuurlijke en culturele hulpbronnen zoals water, land, lokale voedselproducten, open ruimte,  genetische codes, folklore, academische kennis, maar eveneens als perspectief van een derde weg, voorbij markt en staat.[ii] Ook stilte hoort in dit rijtje thuis.

Onze samenleving wordt alsmaar luidruchtiger en lawaaiiger. Het auto-, trein- en vliegverkeer, de industrie en allerlei vormen van commerciële ontspanning gaan gepaard met een ongehoorde toename aan geluidshinder. Plekken waar het stil en rustig is, worden schaarser. Tezelfdertijd brengen, in die luidruchtige context, individuele mensen en bewegingen — zoals Waerbeke — de waarde van stilte onder de aandacht. De herontdekking van stilte is een teken van het verlangen naar een (samen)leven waar zachte waarden zoals rust, onthaasting, meditatie een duurzaamheid erkenning krijgen. De beleving van stilte opent mogelijkheden van bezinning, van natuurbeleving, van poëzie en kunst, van wetenschap en ook van therapie en traumaverwerking. Maar we beseffen tegelijk hoe kwetsbaar deze stilte is in een harde wereld van competitie, snelheid, flexibiliteit, natuurvernietiging en commercialisering van de openbare ruimte.

Mijn actieve carrière als onderzoeker en docent aan de universiteit ligt nu enkele jaren achter mij. Ik ben nu emeritus; eindelijk heb ik nu de tijd en de ruimte die ik tijdens mijn actieve loopbaan dikwijls heb moeten missen, opgejaagd als ik was door de steeds dwingender wordende eis productief te zijn. De productiviteitslogica is in belangrijke mate het universitaire leven binnengedrongen. En met die logica ook een dominante, economische manier van denken over onderwijs en vorming.