De retraitetijd komt eraan. De zomer is door de vakantietijd van oudsher een periode waarin retraites vallen. Ik heb heel wat peentjes gezweet tijdens stilteretraites in de Tiltenberg in Vogelenzang, destijds het retraite-mekka van de Nederlandse zenwereld. Dat zweten was niet alleen vanwege de brandende zomerzon, maar ook door de ongewone ‘aanslag’ die zo’n retraite doet op je wijze van zijn. Maar er is geen enkele retraite geweest waar ik spijt van had. Integendeel. Ze hebben mij zonder uitzondering heel veel gebracht. Sesshins kunnen in vorm nogal variëren. Wat de Japanse traditie voorschrijft, kan immers worden veranderd: de te reciteren soetra’s, het aantal zitperioden, het dagschema en nog veel meer. Maar de stilte blijft en zij blijft ongeschonden, hoe de structuur van de hedendaagse sesshin ook uitpakt! Dit aspect is onveranderlijk. Stilte is onverbrekelijk verbonden met het wezen van een zenretraite.

‘Wees stil! Nee, Koosje wees stil zeg ik!’ De woorden van de vader snijden als een bot broodmes door de coupé. Koosje is heel even heel stil en begint dan weer te dreinen. ‘Koos-Jan, voor de laatste keer: wees stil anders gaan we niet naar oma toe.’ Vaders machteloosheid is een nat laken dat op de vloer zakt van een treinwagon die over drie minuten station Veenendaal-De Klomp zal bereiken. Misschien woont oma daar wel, wie weet. En wie weet zullen ze dan rechtsomkeert maken, omdat kleine Koos-Jan niet stil geweest is.

Vergis ik me of zijn dit de eerste associaties die kinderen met stilte opdoen? En meteen dringt het tot me door: ik moet me vergissen. Want het roepen om stilte van een vader of moeder, het ouderlijk vermaan om stil te zijn, heeft eigenlijk niets te maken met de echte, wonderbaarlijke stilte, die kinderen al veel eerder hebben ervaren. In de wieg, in bad, lodderig hangend in een draagband op een zomeravond in het bos. Goddank zijn die ervaringen, hoop ik, niet op voorhand verpest.

Bij een retraite in Kloosterhotel Zin vermaande de Benedictijnse zenmeester Willigis Jaeger ons eens te luisteren naar de stilte achter de stilte. Deze vermaning is mij altijd bij gebleven, hoewel ik deze eigentijdse mysticus niet als een prettig mens heb leren kennen.

Zijn boeken heb ik altijd weergaloos gevonden. Maar de mens Jaeger beviel me niet erg. Nu ik me wat meer open stel voor de stilte achter de stilte, dringt steeds beter tot me door dat een oordeel waardoor ik mij laat meeslepen, mij weghoudt van de stilte en mijzelf schade berokkent. In dit geval dus mijn oordeel over Jaeger. Trouwens, mijn oordeel over hem zegt meer over mij dan over hem. Dat is ook nog zo wat.